OUDE BEROEPEN: DE KUIPER OF TONNENMAKER

De kuiper of tonnenmaker is een ambachtsman die houten kuipen of tonnen maakt. Losse stukken hout bewerkt hij tot planken en duigen. Daarna brengt hij ze samen met hoepels en banden. De werkplaats van de vakman wordt kuiperij genoemd. Het ambacht van kuiper is vandaag nagenoeg verdwenen omdat kuipen of vaten tegenwoordig uit metaal worden gemaakt.

Ambacht

De noodzaak om vloeistoffen en andere levensmiddelen te bewaren en te vervoeren is even oud als de mensheid zelf. Het vat en de kuip kenden in de middeleeuwen een eerste groei. Bier, boter, kaas en olie werden op de markt in kuipen aangeboden. Later leerde men dat onder invloed van vuur en water hout kon plooien. Zo ontstond het gebogen vat. Het ambacht van de kuiper evolueerde tot specialistenwerk. Er waren kuipers die zich toelegden op verpakkingsvaten en huishoudelijke kuipen. Anderen maakten stevige tonnen voor de inleg- en conservennijverheid. Nog andere kuipers produceerden bijna uitsluitend dranktonnen. Elk dorp had ook een dorpskuiper die zowat alles maakte van tonnen en kuipen: melkemmers, beerkuipen, boterkuipen, wastobbes, kaastonnen… Door de Industriële Revolutie werden tonnen en kuipen steeds meer machinaal vervaardigd. Vandaag is de traditionele kuiperij vooral hobbyistenwerk geworden. Metalen kuipen, vaten en tonnen zijn nu de norm.

Techniek

Een ton bestaat uit duigen, een reeks gebogen planken. Deze verkrijg je door een in blokken verzaagde boomstam in planken te klieven met een kliefmes. De planken worden dan verder verwerkt tot duigen. Dit gebeurt met een bijl en een trekmes, het basisinstrument van de kuiper. De duigen worden daarna geruime tijd te drogen gezet en afgewerkt op de schaafbank. Om een ton te krijgen zet de kuiper de duigen samen. Hij houdt ze op hun plaats met twee voorlopige ijzeren banden onderaan en één in het midden. Door een vuurtje binnenin de ton worden de duigen buigzaam zodat de tonnenmaker ze bovenaan kan aantrekken met een vierde voorlopige band. Die wordt aangespannen met een hoepeltrekker. De uiteinden van de duigen schaaft hij glad met een gebogen kortschaaf. Hij schuint ze af met de dissel. Daarna schuurt de kuiper ook de groef voor de bodems uit. De binnenzijde wordt gladgeschaafd met een rond snijmes en een steekschaaf. Door de bovenste band weg te nemen, kan hij de bodem plaatsen en de definitieve banden aanbrengen met hamer en drijfveer.

X